آیا بورس ایران، بازاری «وظیفه‌شناس» است؟

به گزارش خبرنگار ایبِنا، یک استاد اقتصاد در یادداشتی اختصاصی برای ایبِنا، درباره عملکرد بازار سهام و وظایفی که دارد نوشته است و می‌گوید: مگر بازار ثانویه سهام چه وظایفی بر عهده دارد که من و شما در وجدان کاری آن دچار شک و تردید می‌شویم؟ بازار ثانویه سهام نقشی حیاتی و بسیار مهم در جذب سرمایه‌های مردم جهت تأمین مالی پروژه‌های بنگاه‌های تولیدی و خدماتی ایفا می‌‌کند، یعنی لازمه بازار اولیه سهام است.

بازار ثانویه مکانی(نه فقط فیزیکی) برای معاملات اوراق بهادار دست‌دوم است، یعنی برای مثال برای سهام و اوراق بدهی که قبلاً نشر یافته اند؛ بنابراین جای تعجب ندارد که در مهد ظهور و بروز این بازار‌ها، یعنی در غرب صنعتی، این بازار غالباً برای خرید و فروش در افق زمانی بلند مدت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به همین دلیل است که بازار ثانویه از بازار اولیه در خرید و فروش سهام نفوذ و اثرگذاری قدرتمندانه تری دارد و این مهم از چشم متولیان آن غالباً پنهان می‌ماند.

وظایف بازار ثانویه

عملکرد بازار‌های ثانویه برای کم و کیف فعالیت‌های اقتصادی جامعه از اهمیت خاصی برخوردارند که با توجه به حوصله هم راقم این سطور و هم مخاطبان این یادداشت‌ها فقط به عمده‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

حمایت و حفاظت از سازوکار قیمت عادله سهام

همانطور که اشاره شد بازار ثانویه بازاری است که در آن سهامی که قبلاً منتشر شده مبادله می‌شود. یعنی بعد از عرضه اولیه عمومی (IPO) آن سهام. بازار سرمایه هم مثل هر بازار دیگری از تعامل عرضه و تقاضا سهام تبعیت می‌کند. بازار سهام بر پایه توازن و تعادل عرضه و تقاضای سهام به وظیفه سنگین خود یعنی برپایی و حفظ و حمایت از "قیمت عادله" (Fair price) می‌پردازد. از آنجا که هیچ فعالی به تنهایی نمی‌تواند بر قیمت سهم اثرگذاری داشته باشد و به قول اقتصادخوان‌ها "قیمت گذار" باشد، لذا بازار سهام یا بورس‌های بازار‌های ثانویه در نگهداری و حفاظت از قیمت عادله اوراق بهادار به‌صورت صحیح و سالم و آکبند (یعنی دست نخورده و دستکاری نشده) کمک‌های شایانی می‌کنند.

فراهم سازی نقد شوندگی و بازار پذیری (Marketability)

بازار ثانویه سهام اگر نتواند هر وقت که لازم است دارایی سرمایه گذاران خود را به نقد تبدیل کند به چه کار می‌آید. سهامداران معمولاً بازار سهام را به‌عنوان محلی می‌دانند که در آن به حد کافی نقد شوندگی و بازارپذیری برای سهام یعنی دارایی آن‌ها وجود دارد. این بدان معنی است که یکی از وظایف عمده بازار سهام واقعی آنست که در مبادله و خرید و فروش سهام نقش "شخص ثالث" را ایفا می‌‌کند، در مقابل فروشنده خریدار می‌شود و برعکس و این نقش و وظیفه‌ای مهم است.

بدون چنین بازاری خریداران و فروشندگان می‌بایست برای تحقق مبادله روالی یک به یک پیش گیرند که ناکارآمدی و ناکارایی آن معلوم است. بنابراین، بازار سهام نهادی برای تسهیل نقدشوندگی و بازارپذیری و اطمینان بخشی به سرمایه گذاران و خریداران سهام بنگاه‌های تولیدی در بازار اولیه است.

وظیفه تسهیل و پیشبرد تخصیص سرمایه

بازار ثانویه سهام به کمک و توسط علامت‌دهی و سیگنال دهی قیمت سهام تخصیص سرمایه را برای بازار اولیه تسهیل می‌‌کند. در اهمیت سیگنال‌دهی قیمت در بازار‌ها باید گفت به فرض اگر در بازار تره بار قیمت سیب زمینی افزایش یابد این پیام را به کشاورز اردبیلی می‌دهد که کاشت و تولید بیشتر از آن را در اولویت قرار دهد! همین ابلاغ پیام را به‌طور عقلایی در بورس یا بازار سهام قیمت سهام برعهده دارند تا در مورد عامل تولید مهم و کمیابی، چون "سرمایه" به‌طور عقلایی و روان و نه دستوری تخصیص داده شود.

نقش بازار سهام در جرح و تعدیل سبد دارایی (پرتفوی) سرمایه گذاران

بازار ثانویه سهام این توانایی را به سرمایه گذاران و خریداران سهام می‌دهد تا با توجه به شرایط بازار و صرفه و صلاح خود اوراق بهادار سبد دارایی خود را تعدیل کنند. یعنی، بازار سهام برای سرمایه گذاران، این امکان را فراهم می‌آورند که با انتخاب درست در خرید و فروش سهام، سبدی منسجم و قابل اعتماد که حداکثر بازده را در بر داشته باشد برای خود بسازند. سرمایه گذاران و سهامداران با توجه به پویایی بازارسهام جای دیگری را نمی‌توانند پیدا کنند تا بدین خوبی و کارایی تغییرات سریع و به موقع سرمایه گذاری آن‌ها را در پرتفوی ایشان انجام دهد.

جمع بندی

بازارهای سهام نقشی بسیار مهم در روان سازی و تسهیل وجوه برای خرید و فروش سهام ایفا می‌‌کنند. از آنجا که بازار ثانویه سهام و بورس‌ها سرمایه گذاران را قادر می‌سازند تا بر پایه تمامی اطلاعات در دسترس معاملات خود را انجام دهند، و من در کلاس می‌گویم بازار سهام در این راستا وظیفه برج مراقبت را برعهده دارد و به عنوان مباشر و راهنمای سرمایه‌گذاران در معاملات از منافع و منابع آن‌ها حمایت می‌کند.

جدا از اینکه بازار سهام قدرت پرتفوی سازی که کاهنده ریسک است را فراهم می‌آورد، ذات و ماهیت قادرسازی سرمایه گذاران به خرید و فروش سهام با یک قیمت عادله (درباره ارزش و قیمت عادله بازار بعداً خواهیم نوشت) خود یک نقش کلیدی برای بازار سهام در مبادله و معامله سهام و هموارسازی و رفع حل چالش‌های عملیاتی شرکت‌های عام به حساب می‌آید.

با اشاره به آنچه گفته شد، آیا صادقانه و به قول فرنگی‌ها "با چشم خشک علمی" نباید به ارزیابی بازار سهام بر پایه وظایف آن همت گماشت تا اعتماد "بر باد رفته" به این نهاد برگردد و بازار سهام به وظایف خود با کارایی عمل کند؟ انجام وظیفه‌ای که اقتصاد ما سخت بدان نیازمند است. این بازار اگر وظیفه‌های خود را نمی‌داند باید توجیه شود و اگر می‌داند و نمی‌تواند عمل کند، که همان مسئله درماندگی یا عجز و شکست بازار است و باید درمانی به موقع و به اندازه برایش به مرحله اجرا گذاشت.

احمد یزدان‌پناه / استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا(س)